Bireysel Emeklilik Sistemi
Arkasına aldığı devlet desteği ile büyük katılımlar toplayan Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) hakkında, halen vatandaşların kafasında çok fazla soru var. Bankaların ve sigorta şirketlerinin tüm allayıp pullamalarına rağmen, sistemin büyük sıkıntılar içerdiği, gerçek bir emeklilik sisteminden öte bir birikim sistemi olduğu ve 80’lerdeki hayat sigortası faciasına benzer bir sonla noktalanabileceğini söyleyenler var. Çeşitli kaynaklardan, farklı görüşleri derleyerek bir yazı hazırlamak ve soru işaretlerini biraz olsun azaltmak istedim.
Sisteme getirilen eleştirileri ve özellikle bilmeniz gereken bölümleri altını çizerek bu yazıda ele aldım. Daha çok bir derleme yazısı bu.
Bireysel Emeklilik Sistemi nedir?
Bireylerin aktif çalışma hayatlarının sonunda veya yaşlılıklarında bir ek gelir sağlamaya yönelik, katkıların her bir katılımcı adına ayrı hesaplarda takip edildiği ve herkesin kendi birikimleri oranında gelir alacağı, kamunun gözetim ve denetiminde ancak bütünüyle özel emeklilik şirketleri tarafından uygulanan, gönüllü katılıma dayalı, kamu emeklilik sistemlerini tamamlayıcı bir sistemdir (4).
Bireysel emeklilik sistemi, kişilerin çalıştıkları dönemdeki hayat standartlarını emeklilik dönemlerinde de devam ettirmeleri için bugünden düzenli birikim yapma imkanı sağlayan, devlet katkısıyla desteklenmiş bir tasarruf ve yatırım sistemidir (1).
Esasında, sistem sizlere ömür boyu emekli maaşı vaat etmiyor. Buna çok dikkat ediniz. Bu konuda aldatmacalı reklam ve tanıtımlar var. Tezel’e göre, halk yanıltılıyor ve kandırılıyor. Yani, halkı yanıltıyor ve kandırıyorlardı. Bizim sistemin özü şu, 56 yaşına geldiğinizde BES şirketi size, “şu kadar ana para şu kadar nemanız var, ister hepsini alıp gidin, isterseniz ayda 1000 lira verelim, paranız kaç para ise bitince gidersiniz”. Yani, sizin paranızı sizin belirlediğiniz taksitlerle size geri ödeyen bir sistem ve asla emeklilik değil (2).
Bireysel emeklilik şirketleri, sizlerin kara kaşı kara gözü için kurulmadı, kâr etmek, para kazanmak için kuruldu. Bu sebeple her ay ödediğiniz rakamlardan yüzde 5’i, şirketin giderleri için kesilir (2).
Şu haliyle, sistemin bir bireysel yatırım danışmanlığı hizmeti(2) olduğu söylenebilir. 56 yaşına kadar her ay belli bir meblağı bu sisteme ödersiniz. 56 yaşına geldiğinizde, sistem size paranızı uygun bulduğunuz vade planı ile ya da tek seferde öder. Bir emeklilik sisteminden uzak olduğunu söyleyebiliriz. Daha çok paranızı sizin için işleten, değerlendiren ve zamanı gelince size geri ödeyen bir sistem.
Sistem ne kadar güvenilir?
Bireysel emeklilik sisteminde denetim mekanizması son derece sağlam ve güvenlidir.
Emeklilik şirketlerinin faaliyetleri T.C. Hazine Müsteşarlığı tarafından denetlenir. Şirketlerin yılda en az bir kere bağımsız dış denetim yaptırması zorunlu olduğu gibi, fonların hesap ve işlemleri, üçer aylık dönemler itibariyle bağımsız dış denetime tabidir. Şirketlerin günlük faaliyetleri ise Emeklilik Gözetim Merkezi (EGM) tarafından elektronik ortamda izlenir(1).
Katılımcıların bireysel emeklilik hesapları, emeklik şirketlerinin mali bünyesinden bağımsız olarak Takasbank nezdinde saklanır. Emeklilik şirketlerinin iflas etmesi durumunda katılımcı Takasbank’ta saklanan birikimini bir diğer emeklilik şirketine aktararak sistemde kalmaya devam edebilir(1).
Fon malvarlığı kesinlikle haczedilemez, rehnedilemez ve teminat olarak gösterilemez (1)
Herhangi bir sosyal güvencem yok. Sadece BES ile kendimi sosyal açıdan garantiye alabilir miyim?
Bireysel emeklilik sistemi, sosyal güvenlik sisteminin alternatifi değildir, sistemi tamamlayıcı niteliktedir. Sisteme katılanların Sosyal Güvenlik Kurumu’yla olan ilişkileri değişmeden devam eder (1). Dolayısıyla, sadece bir BES üyesi olmanız size sağlık güvencesi sağlamaz. Emekli olduğunuzda ölene kadar size maaş bağlanmaz. Sistemin adı emeklilik kelimesini içerse de, işleyişi bildiğimiz emekli maaşı ve sağlık güvencesinden oluşan klasik emeklilik güvencesinden farklı. Bu sistem sadece ödediğiniz paranın size belli bir yıl ve yaş limitinin ardından parçalar halinde geri ödenmesini içeriyor.
Sistemden ayrıldığımda ya da emekli olduğumda ödediklerimden ne kadar kesinti yapılacak?
Anadolu Hayat emekliliğin hazırladığı aşağıdaki tabloyu inceleyebilirsiniz.
Ayrıca sistemdeki üyelerden yapılabilecek diğer yasal kesintiler şunlardır(4).
KATKI PAYLARINDAN YAPILACAK YASAL KESİNTİLER
–GİRİŞ AİDATI :
Sisteme girecek katılımcı ve işverenden bir kereye mahsus alınacaktır.
Azami, Asgari Ücretin aylık tutarı kadar olacaktır.
Sözleşmelerde yazılabilecek koşullar dahilinde ertelenebilir.
Başka bir Emeklilik Şirketine geçişte ve Birikimli Hayat Sigortaları’ndan geçişte alınmayacaktır.
–YÖNETİM GİDER KESİNTİSİ :
Ödenen katkı payları üzerinden azami %8 oranında yönetim gider kesintisi yapılacaktır.
Emeklilik planında ve sözleşmelerinde kesinti oranları ve koşulları açık olarak yazılacaktır.
–FON İŞLETİM GİDERİ :
Emeklilik şirketleri tarafından, portföy yönetim şirketinin ücreti dahil olmak üzere, fon net varlık değeri üzerinden azami yüzbinde 10 oranında günlük olarak kesinti yapılacaktır.
–ÖZEL HİZMET GİDERİ :
Emeklilik şirketlerinin vereceği standart hizmetler dışında emeklilik sözleşmesinde tanımlanmış özel hizmetlerin talep edilmesi halinde katılımcıya bildirimde bulunmak kaydıyla asgari ücretin aylık tutarının %25′ ini aşmamak kaydıyla kesinti tutarına karşılık gelen fon adetlerinin katılımcının bireysel emeklilik hesabındaki fon adetlerinden indirilecektir.
Bu tablodaki bilgilere ek olarak, Ali Tezel sistemden ayrılanların hukuk yoluna başvurmaları halinde tüm paralarını alabileceklerini ifade etmektedir. Bu hususta ilk durak kaymakamlık ve valiliklerdeki tüketici hakem heyetleridir. Parasının tamamını bu yola başvurarak alan BES hesabı sahipleri mevcuttur.
Mali durumumda sıkıntı oluştu. Ödemeye ara verebilir miyim?
Mali durumunuzda beklenmedik gelişmeler olabilir. Bu dönemlerde katkı payı ödemeye ara verebilirsiniz.Vadesinde ödemediğiniz katkı payının ödeme tarihini takip eden 3 ay içinde ilgili hesaba herhangi bir ödeme yapmamanız durumunda ara verdiğiniz varsayılır (1).
BES Şirketlerinin maliyetleri ve giderleri nasıl karşılanıyor?
Bireysel emeklilik şirketleri (kira-personel-genel) giderlerini sizin ödediğiniz paralardan çıkarır kâr olarak da sizin paralarınızın getirisinden pay alırlar(2)
BES Şirketleri emeklilik yaşını yükseltmek istiyorlar.
BES şirketlerinin topladıkları parayı belli bir yıla bölmesi gerekiyor ki ayda ne ödeyeceğini bilsin. Yani emeklinin ne kadar maaş alacağı belli olsun. Bireysel Emeklilik şirketleri bu yaşın 95 olmasını istiyorlar (2). Yani paranızın tamamını almak istiyorsanız, 56 yaşından sonra bir 39 sene daha yaşamanız lazım. Ülkemiz ortalamaları ile bu ne kadar mümkün? Yorum sizlerin.
Sistemin arkasında neden devlet desteği var?
Bireysel Emeklilik Sistemi’ni yalnızca şirketler allayıp pullamadı. Kanunu hazırlayan önceki hükümet de AK Parti hükümeti de aynı övgü ile bu konuyu sundu (3). Bu konuda, devletin bir sermaye yaratmak ve kendi üzerindeki sosyal güvenlik yükünün en azından bir kısmını üzerinden atmak istediğini söyleyebiliriz.
Tezel’e göre (3), sermaye yaratmak gerekiyor. Sermaye yaratmanın en kolay yolu da geniş halk kitlelerinden alıp bir veya birkaç kişiye bölüştürüp sermayedar ortaya çıkarmaktır. Bu da o sistemlerden birisi. Burada da sigorta şirketleri aracılığıyla geniş halk yığınlarından onların canını acıtmayacak paralar toplayıp bir veya birkaç kişiye vermek. Bundan da sermayedar ve zengin yaratmaktır.
Sisteme kimler girmeli?
Sistemin ücretli çalışanlar için olumlu bir yanı var. Bireysel Emeklilik Sistemine ödediğimiz paralar Gelir Vergisi’nden muaf. Mesela ben ayda 100 lira veriyorsam, ben bu parayı kazandığımda 25 lira Gelir Vergisi vereceğim. (kademeye göre değişiyor. 15-27 gibi.) Bireysel Emeklilik sistemine yatırıyorsam bu 25 lirayı almıyorlar. Böyle olunca benim 100 liram 125 lira gibi sayılıyor. Ama bu sadece ücretliler için geçerli. Dolayısıyla ücretli çalışanlar sistemi deneyebilirler, fakat onlarında 56 yaşını beklemeleri yerinde olacaktır (3).
Eğer düzenli olarak elde ettiğiniz geliri mevduat faizi, altın, döviz, borsa ve çeşitli fonlarda değerlendirebiliyor, temel bankacılık ve finans işlemlerinizi hallederek paranızı enflasyona yedirmiyorsanız bu sisteme girmenize, bu adamların elektrik, kira, sigorta giderlerini ödemenize, BES şirketlerini kendi paranızla zengin etmenize gerek yok.
KAYNAKÇA
1) Anadolu Hayat , http://www.anadoluhayat.com.tr/MerakEttikleriniz/BireyselEmeklilik/BES_Hakkinda_Hic_Bilgim_Yok.aspx, Erişim Tarihi : 04.01.2013
2) Ali Tezel, http://www.bloomberght.com/ht-yazarlar/ali-tezel/1195623-bireysel-emeklilik-sirketinin-giderlerini-ve-karini-siz-odersiniz, Erişim Tarihi: 04.01.2013
3) Rotahaber, http://haber.rotahaber.com/ali-tezel-bireysel-emeklilik-aldatmacasini-anlatti_265057.html, Erişim Tarihi: 04.01.2013
4) http://forum.divxplanet.com/index.php?showtopic=75038&st=0, Erişim Tarihi:06.01.2013
p
Öncelikle Ali Tezel SGKcı olarak bu sisteme tamamen önyargılı ve kendisi yanıltıcı ifadelerde bulunmuş
1- “her ay ödediğiniz rakamlardan yüzde 5′i, şirketin giderleri için kesilir”
Bu ifade yanlış, bir şirket en fazla %2 yönetim gider kesintisi alabilir, onu almayanlar da var. İkincisi fon işletim gider kesintisi paranızı tuttuğunuz fona göre değişir ve aşağıdaki oranlar yasal limittir ve daha az sunun şirketler var:
Likit fon: %1.09
Kamu kağıtları, altın: %1.91
Hisse Senedi: %2.28
2- Yapılacak Kesintiler tamamen yanlış:
a) Giriş Aidatı: Girişte en fazla BAÜ’in %10’u kadar alınır (97TL bu yıl), almayanlar var ve 10 yıl kalanlarda ertelenmiş giriş aidatı alınmaz
b) Yönetim Gider Kesintisi en fazla %2
c) Bunu yukarıda anlattım.
Sizin verdiğiniz bilgiler 2013 öncesi mevzuata ait. Şirket ve portföy yönetim şirketlerinin bedava mı çalışmasını bekliyorsunuz? Bankalar sizden kesinti yapmıyor mu?
3) 95 yaşında emekli olma Ali Tezel’in esprisi olmalı.
4) Sürekli emekli aylığı bağlama ileri tarihte düşünülen bir konu. Kişinin yaşam beklentisine göre, hayat sigortası yapılabilir.
5) Size %25 net getiri sağlayan başka bir araç var mı?
Düzeltme ve yorumlarınızı ekledim.
Giriş ve Erken Çıkış aidatını, Garanti Emeklilik şu şekilde belirlemiş. Sisteme girmesi güzel de çıkanları neler bekliyor bilsin vatandaş.
Giriş Aidatı
Sisteme giriş ve sistemden erken ayrılma durumunda olmak üzere iki ayrı dönemde giriş aidatı alınır. Giriş aidatının sisteme giriş anında alınan 97 TL tutarındaki bölümü, sözleşme başlangıcından itibaren bir yıl içinde, tercihe bağlı olarak peşin veya aylık, üç aylık, altı aylık dönemlerde ödenebilir. Katılımcının şirketimizden ayrılması durumunda aşağıdaki oranlarda çıkış aidatları tahsil edilir.
95 yaşında emekli olma olayı şaka değil. Böyle bir şeyi çıtırdattılar ama o kadar absürd ki, BES için bizzat kendini reklam yüzü yapan devlet dahi kabul edemedi. 95 olmasa bile ilerde bu yaş sınırında bir yükselme geleceğini düşünüyorum.
%25 net getiriyi nasıl sağlıyor? Sistemdeki pek çok insan fonlarının çok cüzi getiriler sunduğunu söylüyorlar. Gerçekten garanti %25 para varsa hemen saldıralım. Devlet kendi verdiği parayı ayrı fonlarda değerlendiriyor ve müdahale şansımız yok. Devlet katkısının tam olarak elde edilebilmesi için sistemde kalma süreleri de en son değişiklikler ile güncellendi ve durum ortada.
Bilgileri doğru aksettirmek lazım ama yorumlarımın çoğunu eklememişsiniz. Kesintiler bu kadar yüksek değil 2013 ile azaldı ve rekabet nedeniyle azami limitin altında plan sunan şirketler mevcut.
Sistem emekli yapmayı amaçladığı için 10 yıldan önce çıkanlara ertelenmiş giriş aidatını bir ceza gibi düşünüyor.
%25 getiriniz garanti derken Devlet Katkısı (DK)’yı kastediyorum. Devlet parasının risksiz araçlarda durmasını istiyor ki erken çıkanlardan bu paraları geri alsın.
Sistemdeki pek çok insanın az getiriden yakınmasının temel nedeni eski YGK’nın %8 olması ve FİGK oranının fazla olması. Bunlar çok düştü, altın, kira sertifikası gibi faizsiz araçlar eklendi, performansa dayalı sisteme geçildi ve baştan %25 kazanıyorsunuz. Bu yüzden artık şikayetler azalıp, tavsiyeler artacak. Eski aşırı kesintiler biraz da sektörü koruyarak, geliştirmeye yönelikti.
Yurtdışından gurbetçilerin de yoğun ilgisi var. Döviz akışı bekleniyor.
Yurtiçi tasarrufların artması da ülkemizin borçlanmasını rahatlatarak uzun vadeli finansman sağlayacak.
İnsanların harcayacağı parayı biriktirmesi de bütçe açığının artmasına bir nebze de olsa katkıda bulunacak.
BES’in cari açığa oranı %1,3 bu oran gelişmiş ülkelerde çok daha fazla.
son satırda “cari açık” yazacaktım.
Emek verip hazırladığınız için teşekkürler
düzelttim.
Yönetim panelinde görünen 2 yorum vardı ikisini de yayınladım. Belki de sisteme ulaşmadı mı acaba başka yorum yaptınız da? Bilemiyorum. Eksik kalan bir şey varsa bana doğrudan da belirtebilirsiniz düzeltirim.
Amacım bağcıyı dövmek değil. Sadece ülkemizde bankacılık ve sigortacılık sisteminin müşteri odaklı olmadığını düşünüyorum ve insanları muhtemel risklere karşı uyarmak istedim.
Sistemin olumlu yanlarını da sizin yorumlarınızla buraya eklemiş olduk. Karar vermek bireylerin kendi ellerinde elbette ki.
Bende yorumlarınız için teşekkür ederim.
İnsanların harcayacağı parayı biriktirmesi de bütçe açığının artmasına bir nebze de olsa katkıda bulunacak.
BES’in cari açığa oranı %1,3 bu oran gelişmiş ülkelerde çok daha fazla.
Burası şöyle olacaktı:
İnsanların harcayacağı parayı biriktirmesi de cari açığının artmasına bir nebze de olsa katkıda bulunacak.
BES’in GSYİH’ya oranı %1,3 bu oran gelişmiş ülkelerde çok daha fazla.
Ben siz düzelttim deyince kendi yazınızı düzelttiniz sandım. Yukarıda asıl metinde kesintilerin %8 olduğu ve her şirketin %5 kesinti yaptığı yanlış. BES ile ilgili bilgi veren sitelere güvenmiyorsanız dahi yönetmelikten de bakabilirsiniz. YGK %8 değil %2, her şirket ise %5 kesinti yapamaz. En maximumdan yapsa %2+%2,28= %4,48 eder ki asıl metinde %5 kesin yazılmış.
Bu oranlar yorumum değil, gerçekler. O yüzden üstten değişin bence.
En maximumdan yapsa %2+%2,28= %4,28 eder diyecektim pardon hep yanlış yazıyorum
Kesintilere ekleyemeyi unutmuşum:
-ÖZEL HİZMET GİDERİ : böyle bir şey yok.